Beata Wąsowska [MALARSTWO+]

Projekt graficzny do książki Carlosa Fuentesa „Urodziny” był próbą integracji treści z szatą graficzną książki, poszukiwaniem formy graficznej zarówno typograficznej jak ilustratorskiej, która pozwala czytelnikowi na głębsze wniknięcie w treść przesłania literackiego. W moim projekcie, tekst staje się obrazem. Każdy element plastyczny jest tak ważny, jak ważny jest każdy fragment tekstu dla treści książki. Użyte w projekcie barwy podkreślają ten związek, pomagają czytelnikowi na osobistego odczytania treści; zaś puste karty czytelnik, jeśli ich nie chce bezmyślnie przewracać, musi wypełnić refleksją nad własnym życiem, nad przemijaniem. (1985 BWA Katowice, Moskwa Galeria LO im.L.Kruczkowskiego – Tychy)

Taki sposób traktowania tekstu nazywany jest dziś liberaturą. Kiedy powstawał mój projekt to pojęcie jeszcze  nie istniało, choć można wskazać przykłady dzieł tak konstruowanych.

Liberatura

• LIBERATURA CZYLI DZIURA W SIECI
  [LIBERATURA OR A HOLE IN THE WEB]
  Abstrakt: Liberatura to nowy rodzaj literacki, w którym ksią ka nie jest neutralnym pojemnikiem dla tekstu, ale
  stanowi integralną część dzieła. Istotny jest jej kształt, ilość stron, układ typograficzny, gatunek papieru czy innego materiału. Poniewa materialne aspekty dzieła liberackiego należą do jego cech konstytutywnych, przeniesienie go na ekran komputera wydaje się praktycznie niemożliwe.LIBERATURA – LITERATURA – PRZESTRZEŃ TEKSTU – PRZESTRZEŃ KSIĄ KI – MATERIALNOŚĆ SŁOWA

  Abstract: Liberatura is a new genre in which a book is not a neutral container for content but it forms an integral part of a work. Its shape, number of pages, typographical layout, sort of paper or other material it is printed on are essential. Because such material aspects of a literary work belong to its constitutive features, transferring it onto the screens of computer monitors seems to be practically impossible.
  LIBERATURA – BOOK SPACE – LITERATURE – MATERIALITY OF WORD – TEXT SPACE
  Zenon Fajfer

• Substancją literatury jest słowo.
  Mówiąc słowo, ma się na myśli jego brzmienie i sens,
  pisząc – (niekiedy) także wygląd.
  O przestrzeni myśli się rzadko lub                wcale.

  Jednak słowo, by zaistnieć w czasie, potrzebuje przestrzeni.
  Przynależy ona do słowa na równi z jego kształtem, dźwiękiem i znaczeniem.
  Tak pojęte słowo jest substancją

  LIBERATURY.

  Liberatury czyli literatury totalnej, w której tekst i przestrzeń książki stanowią
  nierozerwalną całość.

  Fizyczny przedmiot przestaje być zwykłym nośnikiem tekstu,
  książka nie zawiera już utworu literackiego, lecz  s a m a  n i m  j e s t.
  Architektonika i strona wizualna dzieła są więc nie mniej istotne niż
  fabuła czy styl.
  I nie ma żadnego powodu, by ograniczać się tylko do tradycyjnej formy kodeksowej.
  Dzieło może przybierać dowolną postać i być zbudowane z dowolnego materiału.
  Zenon Fajfer, liryka, epika, dramat, liberatura źródło: www.liberatura.pl

• Liberatura to nowy gatunek literacki, w którym tekst i materialna forma książki (łac. liber) stanowią nierozerwalną całość. W utworze tego typu znacząca jest nie tylko warstwa słowna, ale również kształt i budowa książki, jej format, liczba stron, układ typograficzny, wielkość i krój pisma, zintegrowany z tekstem rysunek czy fotografia, wreszcie rodzaj papieru lub innego materiału. Czytelnik ma do czynienia z dziełem totalnym, które może przybrać dowolny kształt, co w praktyce oznacza niekiedy radykalne odejście od tradycyjnej budowy książki. Jest to zarazem dzieło w pełni autorskie, kontrolowane przez pisarza na każdym etapie powstawania. źródło: www.wydawca.com.pl
• Liberatura i hipertekstualność

  Liberatura, od łacińskiego liber – książką, oznacza taki rodzaj literatury, dla której tworzywem jest nie tylko słowo, ale również jego fizyczny nośnik – pismo, ilustracja, fotografia, cała książka. Przykładem może być wydanie „Cent milieaux miliard du poems” Raymonda Quenau, gdzie „pojedynczy sonet wydrukowny był na każdej prawej kartce książki, a jego wersy pocięte na papierowe paski” tak że można było je dowolnie kombinować. czytaj dalej

• odrębny rodzaj literacki, którego fundamentalną cechą jest obiektywnie postrzegana integralność słowa i materii książki, „literatura wyzwalająca” jest kategorią subiektywną, uzależnioną od indywidualnego gustu i światopoglądu pisarza oraz czytelnika. źródło: Wikipedia

Np. James Joyce i jego

Finnegans Wake

Już w 1922 roku Joyce ogłosił, że pracuje nad nową książką. Poznał wtedy swego przyszłego ucznia i sekretarza, laureata Nagrody Nobla, którą jakoby miał odebrać za niego, Samuela Becketta. Dzieło zwane Work in progress (praca w toku) wydawane było w gazetach amerykańskiej awangardy. Po 17 latach pracy autor opublikował całe dzieło pod tytułem „Finnegans Wake” (dosł. „Czuwanie przy zmarłym Finneganie”, w tłumaczeniu Krzysztofa Bartnickiego- „Finneganów tren”). Tytuł odnosił się do znanej ballady irlandzkiej Finnegan’s Wake o śmierci Irlandczyka, Tima Finnegana. Dzieło okazało się doskonałą nowością i dziełem do dziś nie do końca pojętym. Ulisses był dniem człowieka, Finnegans jest jego nocą. Ten pierwszy był epopeją ciała, drugi będzie więc epopeją ducha. Tłumacz Joyce’a Słomczyński uważa, że Ulisses parodiował Odyseję, więc Finnegans parodiuje Księgę umarłych. Umberto Eco uważa, że jest to jednak parodia, uwspółcześnienie życia średniowiecznego w nowoczesnym świecie. Autor ślepł, więc stworzył formę audiowizualną swej powieści uważając, że wystarczy głośne przeczytanie by zrozumieć dzieło. Okazało się to jednak o wiele trudniejsze. Książce brak linearności i kontekstu, fabuły i harmonii, powieściowości jako takiej. Zwane jest poematem. Brak kontekstu i fabuły, nielinearność i wielometaforyczność każdego niemal ze słów sprawia, że czytelnik jest jednocześnie jej autorem. Czytelnik stwarza sobie kontekst, łączy, pejoratywizuje znaczenia znalezione w tekście tworząc własną książkę. Z tego względy dzieło to nazywane jest „maszyną do robienia książek”, co jest bardzo adekwatnym spostrzeżeniem. Przyglądając się tłu filozoficznemu książki natrafiamy na jednostajność historii Giambattista Vico i egzystencjalizm. Czytelnik jest więc wrzucony w świat jakim dosłownie jest Finnegans Wake. Jest to świat zbudowany kunsztownie. Dzieło ma 628 stron, tyle ile obwód koła o promieniu 100, co sprawia, że książka jest żywą kwadraturą koła (odkrycie badaczki Joyce’a, Katarzyny Bazarnik). By przeczytać z kolei Finnegans Wake należy wiedzieć dokładnie wszystko. Książka nigdy nie jest aktualna, ponieważ by cokolwiek w niej zrozumieć należy znać przyszłość, teraźniejszość i przeszłość, chiromancję, czary, przewodniki po miastach, plan miasta Dublina, gazety dla kobiet, legendy irlandzkie, historię opery, wszystkie języki i wiele innych. Każde słowo, fraza, epizod, każdorazowe przeczytanie zatopione są w nieskończoności znaczeń o konkretnym pokroju. Książka nawet wtedy, gdy istotnie czytać będzie ją wszechwiedzący nie będzie nigdy przeczytana ponieważ końcowe zdanie urywa się i jest początkiem pierwszego urwanego zdania- jest więc to błędne koło. Dzieło to mógłby przeczytać i zrozumieć jedynie Bóg, w którego Joyce bał się wierzyć. źródło: Wikipedia